Tarihte Yel değirmeni
Osmanlı’nın İstanbul’a gelmesinden itibaren kullanılmaya başlanan geniş Haydarpaşa Çayırında Osmanlı’nın Süvari Birlikleri talim yapardı. Bu alanın süvariler tarafından kullanılmasından sonra Talimhanede de Piyade Birlikleri talim yapmaya başlamıştır. Kadıköy’ün eskilerinin Talimhane adıyla bildikleri yer şimdiki Halit Ağa Caddesi ve Gazi Mustafa Kemal Paşa İlkokulu’nun bulunduğu düzlüktür.
Yeldeğirmeni semti bu iki kalabalık alanın arasında oluşmuştur.
15. ve 16. yüzyıllarda bahçeli köşklerin varolduğu yazılan bu yerleşim alanında, 1774 – 1789 yılları arasında, Padişah I.Abdülhamit tarafından 4 yel değirmeni yaptırılmıştır. Bu yel değirmenleri ordunun, sarayın ve halkın un ihtiyacını karşılamak için kullanılmaktaydı. Bunlar İbrahimağa, Rasimpaşa Camii, Karakol ve Osmangazi İlkokulu’nun bulunduğu yerde faaliyet gösteriyorlardı. Dördünden de bugüne hiçbir iz kalmamıştır. Ancak yakın zamana kadar Osmangazi İlkokulu bahçesinde bazı kalıntıların görüldüğü söylenmekte ve yazılmaktadır. Semte adını veren 4 yel değirmeninden hiçbirinin bugünlere gelememesi bir yana, izlerinin bile kalmaması gerçekten üzüntü verici bir durumdur.
1789 – 1807 yılları arasında, Padişah III.Selim zamanında Yeldeğirmeni’nde sokakların oluşmaya başladığını görmekteyiz. 1845 yılında artık düzgün sokakların oluştuğu bu semtte Kadıköy’ün ilk postanesi hizmet vermeye başlamıştır. I.Abdülmecit’in emriyle kurulan bu postane binası Aziziye (İzzettin) sokağı No: 126’daydı (ancak bu semtin eski insanlarıyla yapılan konuşmalardan No:26’daki binanın içinde mermer bankolar olduğu ortaya çıkıyor, belgelenmese de bu binanın postane binası olduğu tahmin edilmektedir).
Yeldeğirmeni’nde 1800’lü yılların ikinci yarısında yerleşim hızlanmış, özeliikle 1872 yılında Kuzguncuk Dağhamamı’ndaki yangından sonra buradaki Yahudilerin Yeldeğirmeni’ne gelmesi ile semtte apartmanlaşma başlamıştır.
Çoğunlukla Yahudilerin gösterişli apartmanlarının görüldüğü bu semtte diğer gayrimüslimlerin ve Müslümanların apartmanları yok denecek kadar azdır. Apartmanlarının çoğunun günümüze kadar ayakta kaldığı, ama ahşap evlerin ise neredeyse hepsinin yıkıldığını, yerlerine betonarme apartmanların yapıldığını gözlemleyebiliyoruz. Halbuki Yeldeğirmeni’nin eski apartmanları yığma taş veya tuğla olup çoğunlukla Art-Nouveau (19.yy sonu ve 20.yy başında etkili olmuş bir sanat akımı) süslemelerle donatılmıştır.
Yeldeğirmeni’ne İstanbul’un ilk apartman semti de diyebiliriz. Zira konutların bulunduğu apartman semti olarak kabul edebileceğimiz belirgin tek semt olan Cihangir, Cumhuriyet’in ilanından çok sonraları oluşmuştur.
(Kaynak: Arif Atılgan, “Yeldeğirmeni” TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent şubesi, Anadolu 1. Büyükkent bölge temsilciliği yayını, 2010)
İstanbul’da mahalle kültürünü yaşayabileceğimiz çok az yer kaldı. Bunlardan birisi Yeldeğirmeni. Benim de çocukluğumun geçtiği sokaklardır. İstanbul’da sokak manavı, kasabı, bakkalını revizyona uğramamış halini burada hala görebilirsin. Son yıllarda daha da ileriye gitti Yeldeğirmeni. Yabancı turistlerin ve gençlerin son dönemde uğrak yeri. Bu gençler için marjinal yorumu yapılır genelde. Ama bence durum farklı. Mahalle kültürünü hala yaşatmaya çalışan neferler diye düşünüyorum. İyi ki de yapıyorlar.
Yeldeğirmeni’nde öyle marketler olmaz bakkalar vardır.
Koca pastaneler olmaz fırınlar vardır.
Hayal gücü de iyidir.. Duvarları artık bol grafitili.
Kahve severlerin noktası.
Yaşlı nüfusun, gençlerle bütünleştiği bir nokta.
Orijinal mekanlar vardır. Eski eşyalar satan butikler veya sene 95 gibi nostaljik cafeler var.
Rıhtım tarafı sokakları hep denize bakar.
Nadirdir. Ama sokak düğünleri yapılır bazen. Denk gelirseniz keyiften dört köşesiniz.
Mahalle kültürünü en iyi hissedebileceğiniz noktalardan birisidir.
Burada oturan insanın arabaya ihtiyacı yok. Bir bisiklet kafi.
Tabure kültürüne burada alışabilirsin. Mahallede koy tabureni iç çayını öyle içtendir.
Konsept dükkanların biri bin para. Hepsi birbirinden tarz.
Kedisi boldur. Hayvan seven birisiysen sevecek hayvan çok.
Nerelerde Kahve İçilir ?
- Bop ! Breakfast of pan
- Garda
- Nayn
- Bilumum Şeyler
- Sancho Panza
- Mahatma Cafe
- Choice
- Müdavim Lokantası
- Küff
- Cafe Mu
- No:70
- Benazio
- Kamarad Coffee Roastery
Bu güzel mahalle ile ilgili bir çok şey yazılır çizilir. Ben fotoğraflarla sizi mahalleye misafir etmeye çalışacağım.
Umarım başarırırm.
Esnafı, grafitileri ve mahalleden anlar..
